კომპანიები, რომლებიც ინტენსიურად აშენებენ და იჯარით გასცემენ მონაცემთა ცენტრებს, კარგად აცნობიერებენ, რომ ისინი გადატვირთავს ქსელებს, ზრდის ემისიებს და წყალს ყლაპავს. ხელოვნური ინტელექტის მონაცემთა ცენტრების ელექტროენერგიის მოთხოვნა, კერძოდ, შეიძლება გაიზარდოს 165 პროცენტით 2030 წლისთვის. ამ გაშლილი ობიექტების ენერგიის ნახევარზე მეტი წიაღისეული საწვავიდან მოდის, რაც საფრთხეს უქმნის კლიმატის კრიზისის მოგვარებისკენ მიმართული პროგრესის შებრუნებას.
ხელოვნური ინტელექტის ზოგიერთი უმსხვილესი სახელი ამბობს, რომ მათ აქვთ გამოსავალი: უბრალოდ მოათავსეთ ეს უზარმაზარი კომპიუტერული კლასტერები კოსმოსში. OpenAI-ის აღმასრულებელმა დირექტორმა სემ ალტმანმა მანოსფეროს პოდკასტერ თეო ვონს განუცხადა, რომ მონაცემთა ცენტრების მასიურ გაფართოებას გარდაუვალად მიიჩნევს. „მე ვფიქრობ, რომ დროთა განმავლობაში მსოფლიოს დიდი ნაწილი დაიფარება მონაცემთა ცენტრებით“, – თქვა მან. (ეს, ფაქტობრივად, არ არის გარდაუვალი, არამედ წარმოუდგენლად მდიდარი კომპანიების არჩევანის შედეგია, რომ ინვესტიცია მოახდინონ წარმოუდგენლად დიდ თანხებში. ალტმანმა ივარაუდა, რომ ის სიტყვასიტყვით ტრილიონებს ჩადებდა ამაში, ხოლო OpenAI არის კონსორციუმის ნაწილი, რომელიც დგას 500 მილიარდი დოლარის ღირებულების Stargate პროექტის უკან.)
ალტმანი აცნობიერებს, რომ ზოგიერთ ადამიანს ეს შეიძლება არ მოეწონოს. „მე მესაუბრა გარემოსდამცველებს“, – თქვა მან. შემდეგ, მან შემოგვთავაზა იდეა. „შესაძლოა, [მონაცემთა ცენტრები] კოსმოსში განვათავსოთ“, – თქვა მან. „ნეტავ უფრო კონკრეტული პასუხები მქონოდა თქვენთვის, მაგრამ ჩვენ ამაში ვბორძიკობთ.“
ახლა, მონაცემთა ცენტრების, რომელთაგან ყველაზე დიდს მილიონ კვადრატულ ფუტზე მეტი ფართობი შეიძლება ეკავოს, ორბიტაზე გაშვების იდეა შეიძლება არაპრაქტიკული ჩანდეს. მაგრამ ალტმანი მარტო არ ფიქრობს ამაზე. ჯეფ ბეზოსი და ერიკ შმიდტიც ამ იდეაზე აკეთებენ ფსონს.
ალტმანმა წამოაყენა იდეა მზის გარშემო მონაცემთა ცენტრებისგან შემდგარი დაისონის სფეროს შექმნის შესახებ, რაც გულისხმობს ჰიპოთეტურ მეგასტრუქტურას, რომელიც აგებულია ვარსკვლავის გარშემო მისი ენერგიის დიდი ნაწილის დასაჭერად. ამის საკმაოდ თვალსაჩინო მინუსი ის არის, რომ მისი აშენება, სავარაუდოდ, დედამიწაზე არსებულზე მეტ რესურსს მოითხოვს და პლანეტა შეიძლება გაუსაძლისი გახადოს. მაგრამ გარკვეულწილად უფრო რეალისტური გეგმები რეალობას უახლოვდება. სტარტაპებმა, როგორიცაა Starcloud, Axiom და Lonestar Data Systems, მილიონობით დოლარი მოიძიეს მათ განვითარებისთვის.
შეერთებულ შტატებში სულ მცირე 5,400 მონაცემთა ცენტრია, დაწყებული მიკრო ზომის და ათასსერვერიანი „ჰიპერსკალერებით“ (hyperscalers) დამთავრებული, და მათი რიცხვი სწრაფად იზრდება. მოსალოდნელია, რომ ეს ობიექტები 2028 წლისთვის ქვეყნის ელექტროენერგიის 12 პროცენტამდე მოიხმარენ. მათი კოსმოსში განთავსება, ამდენად, შეიძლება პანაცეად მოგვეჩვენოს: ენერგიის მოხმარების პრობლემის გადაჭრა 24/7 მზის ენერგიით, და თემების გათავისუფლება ჰაერის, ხმაურისა და წყლის დაბინძურების ტვირთისგან.
ამის უკან რეალური მეცნიერება დგას. ალი ჰაჯიმირმა, კალტექის კოსმოსური მზის ენერგიის პროექტის (Caltech’s Space Solar Power Project) ელექტრო ინჟინერმა და პროფესორმა, 2016 წელს მოითხოვა პატენტი „მასიურად პარალელური გამოთვლითი სისტემისთვის კოსმოსში“ — ანუ, მონაცემთა ცენტრისთვის. მას შემდეგ, გაშვების ხარჯები შემცირდა (ერთი შეფასებით, დაახლოებით 1,500 დოლარამდე კილოგრამზე) და მზის პანელები უფრო მსუბუქი და ეფექტური გახდა. ჰაჯიმირმა და მისმა კოლეგებმა ცოტა ხნის წინ შემოგვთავაზეს მსუბუქი კოსმოსური მზის ენერგიის სისტემა, რომელსაც შეეძლო ელექტროენერგიის გამომუშავება 10 ცენტად კილოვატ-საათზე, რაც მნიშვნელოვნად იაფია მასშტაბური გამოყენებისას, ვიდრე დედამიწაზე არსებული მსგავსი სისტემები. ასეთ ტექნოლოგიას თეორიულად შეეძლო ორბიტალური მონაცემთა ცენტრების ელექტროენერგიით უზრუნველყოფა, როგორიც ალტმანს წარმოუდგენია, თუმცა ჰაჯიმირი ჯერ კიდევ არ არის დარწმუნებული, როდის შეიძლება მათი აშენება ისეთი მასშტაბით, როგორსაც OpenAI-ის მსგავსი კომპანიები ითხოვენ. „არასდროს მინდა ვთქვა, რომ რაღაც შეუძლებელია“, – თქვა მან. „მაგრამ ამასთან დაკავშირებული გამოწვევები არსებობს.“
ერთი მხრივ, სისტემები, რომლებსაც ის წარმოიდგენს, მონაცემებს შედარებით ნელა ამუშავებენ დედამიწაზე არსებულ სისტემებთან შედარებით. ისინი მუდმივად დასხივებული იქნებოდნენ რადიაციით, და „მოძველება პრობლემა იქნებოდა“, რადგან შეკეთება ან განახლება საოცრად რთული იქნებოდა. ჰაჯიმირი მიიჩნევს, რომ მონაცემთა ცენტრები კოსმოსში შეიძლება, ოდესმე, სიცოცხლისუნარიანი გადაწყვეტა იყოს, მაგრამ ყოყმანობს თქვას, როდის დადგება ეს დღე. „რამდენიმე წელიწადში ეს ნამდვილად შესაძლებელი იქნება“, – თქვა მან. „კითხვა ის არის, რამდენად ეფექტური იქნებოდა ისინი, და რამდენად ხარჯთეფექტური გახდებოდა.“
მონაცემთა ცენტრების უბრალოდ ორბიტაზე განთავსების იდეა არ შემოიფარგლება ტექნოლოგების შემთხვევითი აზრებით ან მეცნიერების ღრმა მოსაზრებებით. ზოგიერთი არჩეული თანამდებობის პირიც კი იმ ქალაქებში, სადაც Amazon-ის მსგავს კომპანიებს სურთ მონაცემთა ცენტრების აშენება, ამ საკითხს აყენებს. ტუსონის, არიზონას საკრებულოს წევრმა ნიკი ლიმ მათ პოტენციალზე პოეტურად ისაუბრა აგვისტოს მოსმენაზე, რომლის დროსაც საკრებულომ ერთხმად უარყო ქალაქში შემოთავაზებული მონაცემთა ცენტრი.
„ბევრი ადამიანი ამბობს, რომ მონაცემთა ცენტრები უდაბნოში არ უნდა იყოს“, – თქვა ლიმ. მაგრამ „თუ ეს ნამდვილად ეროვნული პრიორიტეტია“, მაშინ ყურადღება უნდა გამახვილდეს „ფედერალური კვლევისა და განვითარების სახსრების ინვესტირებაზე იმ მონაცემთა ცენტრების შესასწავლად, რომლებიც კოსმოსში იარსებებს. და ეს შეიძლება ველურად და ცოტა სამეცნიერო ფანტასტიკურად მოგეჩვენოთ, მაგრამ ეს რეალურად ხდება.“
ეს მართალია, მაგრამ ეს ხდება ექსპერიმენტულ მასშტაბზე და არა ინდუსტრიულზე. სტარტაპი სახელად Starcloud იმედოვნებდა აგვისტოში მაცივრის ზომის სატელიტის გაშვებას, რომელიც Nvidia-ს რამდენიმე ჩიპს მოთავსდებოდა, მაგრამ გაშვების თარიღი გადაიდო. Lonestar Data Systems-მა რამდენიმე თვის წინ მთვარეზე დაასვა მინიატურული მონაცემთა ცენტრი, რომელსაც ძვირფასი ინფორმაცია, როგორიცაა Imagine Dragons-ის სიმღერა, გადაჰქონდა, თუმცა ხომალდი გადატრიალდა და მცდელობისას განადგურდა. მსგავსი გაშვებები დაგეგმილია უახლოეს თვეებში. მაგრამ „ძალიან რთულია პროგნოზირება, რამდენად სწრაფად გახდება ეს იდეა ეკონომიკურად მომგებიანი“, – თქვა მეთიუ ვაინციერლმა, ჰარვარდის უნივერსიტეტის ეკონომისტმა, რომელიც კოსმოსში საბაზრო ძალებს სწავლობს. „კოსმოსური მონაცემთა ცენტრებს შესაძლოა ჰქონდეთ გარკვეული ნიშური გამოყენება, მაგალითად, კოსმოსური მონაცემების დამუშავებისთვის და ეროვნული უსაფრთხოების შესაძლებლობების უზრუნველსაყოფად“, – თქვა მან. „თუმცა, იმისათვის, რომ დედამიწის ცენტრების მნიშვნელოვანი კონკურენტი იყვნენ, მათ მოუწევთ კონკურენცია გაუწიონ ხარჯებსა და მომსახურების ხარისხს, როგორც ნებისმიერ სხვა რამეს.“
ამ დროისთვის, მონაცემთა ცენტრის კოსმოსში განთავსება გაცილებით ძვირია, ვიდრე, მაგალითად, ვირჯინიის მონაცემთა ცენტრების ველში (Data Center Valley) განთავსება, სადაც ენერგიის მოთხოვნა შეიძლება გაორმაგდეს მომდევნო ათწლეულში, თუ არ დარეგულირდება. და სანამ დედამიწაზე დარჩენა უფრო იაფი იქნება, მოგებაზე ორიენტირებული კომპანიები უპირატესობას მიანიჭებენ მიწიერი მონაცემთა ცენტრების გაფართოებას.
მიუხედავად ამისა, არსებობს ერთი ფაქტორი, რომელმაც შესაძლოა OpenAI და სხვები ცისკენ მიაპყროს: იქ ბევრი რეგულაცია არ არის. მონაცემთა ცენტრების მშენებლობა დედამიწაზე მოითხოვს მუნიციპალური ნებართვების მოპოვებას, და კომპანიებს შეიძლება ხელი შეუშალონ ადგილობრივმა მმართველობებმა, რომელთა მაცხოვრებლები წუხან, რომ მონაცემთა ცენტრების განვითარებამ შესაძლოა მათი წყალი მოიხმაროს, ელექტროენერგიის გადასახადები გაზარდოს, ან პლანეტა გადაახუროს. კოსმოსში არ არიან მეზობლები, რომ იჩივლონ, – თქვა მიშელ ჰენლონმა, პოლიტიკურ მეცნიერმა და იურისტმა, რომელიც ხელმძღვანელობს მისისიპის უნივერსიტეტის საჰაერო და კოსმოსური სამართლის ცენტრს (Center for Air and Space Law at the University of Mississippi). „თუ თქვენ ხართ ამერიკული კომპანია, რომელიც ცდილობს მონაცემთა ცენტრების კოსმოსში განთავსებას, მაშინ რაც მალე, მით უკეთესი, სანამ კონგრესი არ იტყვის: ‘ოჰ, ეს უნდა დავარეგულიროთ.’“
